De Stemming 3
De Stemming 3 wordt zijn laatste verkiezingsconference, stelt hij in persbericht:
Waarom kunnen er in ons land geen grote, noodzakelijke beleidsbeslissingen meer worden genomen? Waarom wordt de politieke agenda steeds weer bepaald door futiliteiten? Kan de democratie nog wel voor voldoende daadkracht zorgen of gaan we aan besluiteloosheid ten onder?
Hoogleraar bestuurskunde Geert Teisman ziet het gebrek aan slagvaardigheid als gevolg van het feit dat een samenleving meerdere machtscentra kent, waardoor verandering een co-evolutionair samenspel wordt tussen de maatschappelijke spelers. De politiek zelf ziet dat anders.
Volgens de een worden de frustraties veroorzaakt door een combinatie van linkse hobby’s, hoofddoekjes en kunstsubsidies, terwijl de Partij voor de Dieren meent dat paling eten in het Tweede Kamerrestaurant wel eens de crux van het probleem zou kunnen zijn.
De andere partijen, de gevestigde orde, zien het probleem niet en willen graag in achterkamers doorpolderen, waarbij ook de dames van de SGP van harte welkom zijn. Bijna eenderde van de kiezers heeft daar het volste vertrouwen in en brengt zijn stem niet uit.
Intussen zitten we, naast een schrijnend tekort aan opvoedend vermogen, met een gebrek aan zout en een teveel aan as en worden de mensen ook nog eens veel ouder dan vroeger, terwijl hun huizen in waarde dalen. Valt daar voor een man die zichzelf al lang niet meer als cabaretier ziet nog eer aan te behalen of is de boel bij elkaar houden het hoogst haalbare met de kennis van nu? Vraag het Henk en Ingrid of oordeel zelf.‘De Stemming 3’ wordt Freek de Jonge’s derde en, door de radicale keuze voor zijn gezin, laatste verkiezingsconference, waarmee een eind komt aan een voor Nederlandse begrippen lange traditie. Gebleken is dat het theater een intensere ervaring biedt dan de beeldbuis.
Wat is de taak van de staat, vraagt Freek de Jonge zich hardop af op 8 juni, aan het begin van De Stemming 3. En hij antwoordt: de taak van de staat is kritisch en rechtvaardig faciliteren. Oftewel: ervoor zorgen dat de dingen die moeten gebeuren ook daadwerkelijk gebeuren en dat de dingen die niet moeten gebeuren ook niet gebeuren. Wat zien we echter de laatste decennia in ons land? De dingen die moeten gebeuren, gebeuren niet en de dingen die niet moeten gebeuren, gebeuren juist wel.
Vervolgens komen de voorbeelden om die stelling te onderbouwen. Hij giet ze in heel veel grappen over zaken (‘Mexicaanse griep’, ‘Kilometerheffing’, ‘Afghanistan’, ‘Irak’, nogmaals ‘Irak’, maar dan ‘met de kennis van nu’) en personen. Onder hen natuurlijk Wouter Bos en Camiel Eurlings, die uit de politiek stapten om zich aan hun gezinnen te kunnen wijden. En Jack – the Wipper – de Vries, die zijn gezinsleven bezoedelde en uit de politiek moest stappen.
De Stemming 3 is bijzonder licht van toon, maar vlijmscherp van inhoud. Met filmpjes legt Freek de Jonge bloot dat politici als Mark Rutte, Rita Verdonk (‘Mevrouw Theewater’) en Geert Wilders meer bezig zijn met hoe ze overkomen dan wat ze te zeggen hebben. Hij straft hun populisme af door Rutte’s opkomst op een partijcongres te imiteren, een promotiefilmpje van Verdonk te analyseren en een toespraak van Wilders te fileren met een lesje retoriek. En hij wijst erop dat minister-president Balkenende er goed aan meent te doen zich in roddelrubrieken op televisie te vertonen en zich daar uit te laten over de relatieproblemen van volkszanger Jantje Smit en Yolanthe ‘Koek van Bladerdeeg’. Waarom bekritiseert hij de journalist niet die zulke onbenullige vragen stelt? Of je wel genoeg te zien bent en of je wel voldoende twittert, dat is voor politici belangrijker geworden dan wat ze te zeggen hebben. Freek de Jonge: ‘In wat voor kutland zijn we terechtgekomen met z’n allen?’
Het podium is met een grote ovalen tafel met stoelen en microfoontjes ingericht alsof het de Trêveszaal is, de vergaderzaal van de ministerraad. Ook daar gaat het nauwelijks over de inhoud, zoals hij zogenaamd afleidt uit de notulen van de vergadering die leidt tot de val van het kabinet. Die overvolle tafel – koffiekannen, ordners, papieren en luikjes om spullen mee onder tafel te kunnen houden – is een mooie metafoor voor het rommelige politieke landschap. Door daar overheen te lopen en te stampvoeten treedt hij het politieke handelen ook letterlijk met voeten. Ook dat geeft dynamiek aan de voorstelling.
Dat geldt nog meer door het, als eerste cabaretier van ons land, gebruikmaken van een touchscreen. Dat ‘aanraakscherm’ is op de Nederlandse televisie voor het eerst te zien geweest in maart, bij de NOS tijdens de uitzending rond de gemeenteraadsverkiezingen. Freek de Jonge gebruikt het nu voor het tonen van zijn filmpjes, maar ook voor animaties en andere beeldgrappen.
Afwisseling is er ook door enkele gesprekjes met mensen in het publiek over hun stemgedrag. De man die heeft uitgelegd waarom hij op de PvdA stemt, krijgt als enige reactie: ‘U komt beter uit uw woorden dan Job Cohen.’ Maar als iemand aangeeft op de VVD te willen stemmen, legt hij uit dat de VVD een kapitalistische partij is en dat de kredietcrisis is veroorzaakt door het kapitalisme. Freek de Jonge: ‘Dus waarom zou je in hemelsnaam stemmen op een partij die vóór een “graaierscultuur” is?’
Rode draad is het verhaal van de dorpsgek van Muiderberg. Elk jaar mag hij, na de officiële dodenherdenking, tijdens het Wilhelmus de vlag hijsen. Dit jaar zal een Marokkaans meisje een toespraak houden. Zij is gevlucht uit een gedwongen huwelijk en uiteindelijk in Freek de Jonge’s dorp komen wonen. Maar zij ziet er op het laatste moment van af, want er gaat een steen door haar voorruit en zij voelt zich bedreigd. De herdenking wordt afgelast en de dorpsgek gaat naar Amsterdam.
Daarmee verwijst hij naar de Damschreeuwer. Freek de Jonge: ‘Hij zit nu al vanaf 4 mei opgesloten. In wat voor krankzinnig land zijn we met elkaar verzeild geraakt? Het koninklijk huis, noch de minister-president, noch de lijsttrekkers hebben er iets over gezegd. Met zijn IQ van 71 telt hij zijn dagen en hij raakt bij vier al in de war…’ Nederland zou zich drukker moeten maken over de aanwezigheid van vader Zorreguieta wanneer Willem-Alexander als koning gekroond gaat worden.
Ook zo’n voorbeeld van het feit dat wat moet gebeuren niet gebeurt en wat niet moet gebeuren juist wel. Dat demonstreert hij ook met een hilarisch stukje over de foute wissel van schaatser Sven Kramer op de tien kilometer tijdens de Olympische Spelen. Freek de Jonge maakt een vergelijking met de economische crisis. Kramer hoeft zich alleen maar te houden aan de regels om kampioen te worden. De banken hoeven zich alleen maar te houden aan de regels om ons nog welvarender te maken. Maar als je die veronachtzaamt, uit nonchalance of omdat je te veel ruimte krijgt om je te verrijken, gaat het fout.
Hij eindigt met een toespraak: ‘Dit zijn de vierde Tweede Kamerverkiezingen in acht jaar. Economisch verkeren wij in crisis. Onze welvaart is afhankelijk van internationale samenwerking. Het ontbreekt politici aan visie en samenhang. Het gevoel regeert waar verstand zou moeten dicteren en omgekeerd. Door gebrek aan leiderschap dreigt een benepen provincialisme, waar dingen die moeten gebeuren niet gebeuren en dingen die niet moeten gebeuren wel gebeuren. Helaas. (…)
Het is de taak van de staat kritisch en rechtvaardig te faciliteren, een balans te vinden tussen geven en nemen. Het is de plicht van de burger te kiezen wie die taak voor hem of haar mag verrichten.’
Een direct stemadvies geeft hij niet. Of toch wel?
COULISSEN
In januari 2009 wijdt HP/De Tijd een groot artikel aan Het verval van Freek de Jonge, overduidelijk gemaakt met alleen maar slechte bedoelingen. In maart 2010 reist Ruud Meijer voor hetzelfde tijdschrift een dagje mee op tournee met Van A naar Z. Als Meijer hem vraagt of iemand met zijn staat van dienst nog wakker ligt van zo’n artikel, antwoordt Freek de Jonge: ‘Wakker liggen niet, maar het houdt mij wel een paar dagen bezig. Ook dit zijn van die golfbewegingen. In het verleden kreeg ik dat vaker te horen. Je bent als artiest toch een beetje vogelvrij. Maar na die laatste nieuwjaarsconference kon ik bij wijze van spreken weer niet stuk. Daardoor komt zo’n artikel ook een beetje in een raar daglicht te staan. Je wordt daar ook wel weer strijdbaar van. Bram was een topsporter en dat bracht met zich mee dat ook theater voor ons competitie was. En je kon natuurlijk wel eens verliezen, maar kampioen zou je worden. En dat zit er nog wel altijd in bij mij. Wat dat betreft heb ik een beetje een haat-liefdeverhouding met de journalistiek, omdat ik mij, vind ik, altijd heel erg loyaal en open heb opgesteld. En dan lees je ineens van die dingen waarvan je denkt: waar is dit nou weer voor nodig? Is dit jaloezie of zo? Maar we hadden ook van die momenten, zoals in 1978 met die Argentinië-actie, dat we echt helemaal boven op de golf zaten. Het is logisch dat het nu allemaal wat minder is: er kwamen nieuwe, jonge mensen bij en die krijgen ook hun deel in de publiciteit. Ik ben natuurlijk ook door een periode gegaan waarin ik dacht dat ik mijn publiek steeds moest opvoeden en terechtwijzen. Dat ik ze er echt van wilde overtuigen dat alles wat ik deed belangrijk en diepzinnig was. Ik heb mij heel sterk voorgenomen om dat helemaal los te laten. Ik doe nu wat ik doe en verder bekijken ze het maar. En ik ga dat zo open, mooi en vriendelijk mogelijk doen. Dat is mijn voornemen. En dan hoop ik, want zo is het altijd al gegaan, dat het vanzelf weer goed komt.’
‘”Jan des Bouvrie heeft een brits ontworpen”, twittert Freek de Jonge guitig vanuit de 3FM-studio te Hilversum. Met zijn laptop op schoot zit hij tegenwoordig de hele dag bovenop het nieuws en lanceert hij vele malen per etmaal een kwinkslag (…) cyberspace in. Vroeger kon hij ’s avonds op het podium pas inhaken op het nieuws van de dag. Snel en actueel cabaret noemden ze dat toen. Nu, in 2010, is de grap er bij wijze van spreken vaak nog eerder dan de aanleiding. Wat dat betreft is de actualiteit Einsteins relativeringstheorie behoorlijk aan het inhalen. De frustratietolerantie van de moderne mens lijkt tot het nulpunt gedaald: iedereen wil en kan overal bij zijn op het moment dat het gebeurt. Zo stond Freeks pastiche van Sieneke’s Ik ben verliefd (Sha-la-la-lie) luttele tijd na zijn optreden in de ochtendshow van Giel Beelen al op YouTube. George Orwell waarschuwde in zijn boek 1984 voor een maatschappij waarin alles wat wij doen live in beelden zou worden vastgelegd. 25 jaar later dient dat schrikbeeld te worden genuanceerd: Big Brother, dat zijn wij zelf. (…)
“Voor een cabaretier is zoiets als twitter natuurlijk fantastisch. (…) Gisteren twitterde ik: We zijn afgestompt, hoorde ik net, maar het dringt niet echt tot me door. Dat snelle reageren op het nieuws ligt mij wel. Bovendien heb ik er iets aan in mijn voorstellingen: ik lees altijd een aantal tweets voor”.’
‘Freek verklaart dat hij het wel grappig vindt dat hij het imago van een zure ouwe man heeft gekregen. “Dat slaat echt nergens op. Ik ben enthousiast, dynamisch en nog steeds zeer creatief. Ik heb kritiek op de huidige samenleving, maar dat moet toch? Dat deden we toen met Neerlands Hoop ook. Maar toch: een zure oude man die niet kon zingen en altijd kritiek had op Youp van ’t Hek – dat zou mijn necrologie weleens kunnen worden. En als ik dit nu zo zeg, dan licht jouw eindredacteur deze zin uit dit interview en zet die boven dit artikel. Want zo werken die dingen. Kijk naar een programma als De Wereld Draait Door. Dat is niets anders dan het bevestigen van vooroordelen en imago’s. Iemand moet altijd iets doen volgens zijn imago. Het is niet: verras ons eens. Nee, het is: doe wat wij van je weten. Zodat we daar weer – haha, zo is hij – hartelijk om kunnen lachen. Ik heb dat altijd verschrikkelijk gevonden. Ik heb altijd gedacht: ik heb nu zo lang dit gedaan, nu ga ik dat doen. Nu heb ik het zo lang zus gedaan, nu wil ik het zo doen. Dat heeft mij uiteindelijk op de been gehouden. Maar ze willen je vastleggen, vastpinnen, ketenen”.’’ (Bovenstaande passages komen alle uit het interview dat Ruud Meijer had met Freek de Jonge voor HP/De Tijd van 19 maart 2010)
KRITIEKEN
‘De Stemming 3 is een vrolijk stemmend inkijkje in de vaderlandse politiek, met af en toe een harde sneer. (…) De Jonge veegt de vloer aan met de mediageilheid van politici in verkiezingstijd. (…)
Freek is het leukst als hij teruggaat in de tijd en de verkeerde wissel van Sven Kramer nader analyseert, hetgeen een hilarisch nummer oplevert met overvolle tekstborden van coach Gerard Kemkers. Op z’n best is hij in de improvisaties met het publiek op zoek naar de partijvoorkeuren in de zaal.’ (Hein Janssen in de Volkskrant, 4 juni 2010)
‘De Stemming 3 is, net als voorgaande edities, een erg fijne beschouwing van de zin en onzin rond de politiek en de campagnes. De Jonge legt brede verbanden en geeft intelligent commentaar, maar doet dat met zijn vrolijkste clownsmasker op.’ (Mike Peek in Het Parool, 8 juni 2010)
SPEELDATA
Anton de Kom-lezing: 18 februari 2010.
De Stemming 3: 23 mei t/m 8 juni 2010. In totaal 16 voorstellingen, alleen te zien in het Koningstheater in Den Bosch (23 en 24 mei) en, in serie, in het Amsterdamse Compagnietheater, van waaruit ook de rechtstreeks tv-uitzending komt.