‘Geboren rebellen’ – Algemeen Dagblad 24 februari 2018

Het is een late erfenis, maar eindelijk is er dan de nalatenschap van Neerlands Hoop in Bange Dagen. Een kloeke verzamelbox met uniek materiaal vertelt het tragikomische verhaal van Bram en Freek.

Auteur Arno Gelder – Algemeen Dagblad 24-02-18

Om klokke 19.45 uur stopt de auto van Freek de Jonge voor de uitgang van station Weesp. De cabaretier haalt het ‘bezoek’ persoonlijk op voor een privé-preview van boek-, cd- en dvd-box van Neerlands Hoop in Bange Dagen 1968-1979, die 13 maart in Carré wordt gepresenteerd. Die biedt een uitgebreid overzicht van de wederwaardigheden van het rebelse kleinkunstduo, al snel liefdevol tot ‘Bram en Freek’ afgekort.

Thuis bij Freek en Hella de Jonge in Muiden zitten we voor een kolossaal tv-scherm. Freek zit aan de eet- en werktafel en projecteert er via de computer de schatkist aan foto- en filmmateriaal, teksten, liedjes en memorabilia op. We zijn klaar voor de reis vol verwarring, ontregeling, chaos en humor die Neerlands Hoop in Bange Dagen heet.

,,Kijk, dit is de brief die we kregen van Wim Sonneveld in september 1968. ‘Ik heb zaterdagavond geweldig genoten…’ Toon Hermans zag ons nooit. En Wim Kan was niet zo tevreden. Die sprak later over Bram en Preek. ,,We traden op in het Shaffy Theater in Amsterdam en Bram en mij werd verteld: Wim Kan zit in de zaal. Nou, wij wilden weleens laten zien hoe snel we waren. Maar er was geen touw aan vast te knopen die avond.”

De lijvige box is een monumentaal document. Ze bevat drie boeken (Over Neerlands Hoop, ná Neerlands Hoop en een songboek met alle liedteksten), vijf dvd’s met theatershows, de registratie van tv-programma’s plus een aantal onbekende tapes, een ep en een cd met een keuze uit het liederenrepertoire. Bovendien is ook De Code van Neerlands Hoop van regisseur Orlow Seunke erin opgenomen. Die vertelt de zwanenzang van het duo in 1979 in de Stadsschouwburg Nijmegen.

Rode draad

De teksten schreef Frank Verhallen, docent Nederlands, theaterrecensent en cabarethistoricus – fotograaf Paul Roos nam beeld en vorm voor zijn rekening. Vooral laatstgenoemde, een diehard fan, verrichtte volgens Freek ‘monnikenwerk’. ,,Hij vindt dat Neerlands Hoop een mooie plaats in geschiedenis verdient. Ook onze manager van toen, Just Eschedé, heeft fantastische bijdragen geleverd. En we dagen mensen nog steeds uit om materiaal te leveren.”

De rode draad – naar de opvatting van het establishment destijds een veel te rode draad – die loopt door het verzamelde werk van Neerlands Hoop in Bange Dagen (anno 1968) is die van rebellie. Bram Vermeulen en Freek de Jonge, die elkaar kenden van het Amsterdamsch Studenten Corps, ontketenden in de gezapige Nederlandse kleinkunst een ware revolutie. Kleinkunstgeschiedkundige Wim Ibo had cabaret tot dan toe nogal nuffig gedefinieerd als ‘professionele literair-muzikale theaterkleinkunst in een intieme omgeving voor een intelligent publiek’.

Aan die zelfingenomenheid maakten Bram Vermeulen (Den Haag, 1946-2004) en Freek de Jonge (Westernieland, 1944) met grof geweld een einde. Prins Bernhard en de Lockheed-affaire, de ontluistering van de psychiatrie, de actie tegen deelname van het Nederlandse voetbalelftal aan het WK in Argentinië (Bloed aan de paal), maar ook de afbraak van taboes als kanker, seks, religie, het koningshuis… Geen heilig huis of ivoren toren was veilig voor de sloopkogel van de twee atypische komieken en zangers.

Bovendien integreerden zij popmuziek in hun voorstellingen en waren ze de uitvinders van het fysieke cabaret, waarbij de gezapige barkruk op het podium werd vervangen door wild gedraaf, stuntelige acrobatiek en onontkoombare interactie met het publiek. In die zin zijn velen in het cabaret schatplichtig aan Neerlands Hoop. Zij brachten het absurdisme in de theaters, maar ook de fabuleuze flauwheid, die een genadeloze parodie leek op het klassieke cabaret waar zij niets van moesten hebben.

Freek: ,,Was het hoogmoed? We waren naïef, begonnen gewoon. Wij veranderden het idioom. Dingen die nu vanzelfsprekend zijn, waren toen verrassend. We hadden met Neerlands Hoop de tijdgeest te pakken.”

Zoals de Oudejaarsconference in de Rode Haan in 1977, waarin Freek tijdens de uitzending wordt gebeld door koningin Juliana en redekavelt over prins Bernhard.

‘Goedemiddag… Nou, u stoort nogal. Wij zouden hier net beginnen, gaat de telefoon. Dat zult u wel geweest zijn, ja. Zegt u het eens, majesteit. Tja, zonder u was het nooit wat met hem geworden, natuurlijk. Dan had hij nou in Duitsland gezeten. Of in Breda, ja.’

Hitler

Of Bram en Freek als onvervalste activisten die Oranje opriepen het WK in 1978 in Argentinië te boycotten vanwege het wrede militaire regime. ‘Hartelijk welkom vanuit een Olympisch Stadion in Berlijn. Op de eretribune zit Adolf Hitler, geflankeerd door prins Bernhard en Pieter van Vollenhoven. (…) Op dit moment (…) is het wachten op het elftal van de Israëli. Het is zo (…) dat drie uur geleden hier een trein met Israëli is gearriveerd. Maar in tegenstelling tot bij een normale sportwedstrijd zijn zij reeds voor aanvang onder de douche gegaan en sindsdien nog niet teruggezien. Wel weten wij dat er op dit moment reserves uit heel Europa worden aan gevoerd en wij kunnen gaan tot ongeveer zes miljoen reserves’.

Bram en Freek kwamen er altijd mee weg.

Maar voor het zover was, zo gidst Freek ons door de box, was er de geboorte van Neerlands Hoop in Bange Dagen. ,,Hoe we daar op kwamen? Bram zei dat zijn moeder hem zo noemde. Het begrip was mij geheel vreemd.”

Bram en Freek repeteerden in een zaaltje van de toenmalige Amsterdamsche Vrouwelijke Studentenvereeniging. Er is een filmpje van het tweetal uit die dagen. Ze zingen. Geen geschoolde stemmen (ook een rigoureuze breuk met het cabaret van hun tijd), maar rauwe, soms huilende vocalen als in een protestlied.

Een jaar later, we noteren het roerige, door studentendemonstraties gedomineerde 1968, richtten Bram, Freek en Johan Gertenbach Trio Cabriolet op. De ongevaarlijke naam verraadt nog geen dwarsliggerij. ,,Johan was er al snel klaar mee. Die kon niet tegen onze ambities op.”

Neerlands Hoop in Bange Dagen deed zijn intrede in het vaderlandse amusement waar legendes als Toon Hermans, Wim Kan en Wim Sonneveld immer garant stonden voor een verzorgde avond uit. Weinig onvertogen woorden, veel beschaafde lach met soms een pikant ‘O lala’. Het Nederlandse cabaret zou nooit meer hetzelfde zijn.

Ze werden vijfde tijdens het Camerettenfestival – de jury onder voorzitterschap van, inderdaad, Wim Ibo koos voor Don Quishocking. Maar de muzikaliteit van Bram Vermeulen en de clowneske persoonlijkheid van Freek de Jonge liepen al te zeer in het oog om na het Delftse cabaretfestival te worden vergeten.

Sneu

Op het scherm in huize De Jonge vliegen de fragmenten heen en weer. Een avond in Carré met de zussen Paay en de Volendamse Cats – op Neerlands Hoop viel geen peil te trekken. Bijzondere fragmenten van de optredens van Neerlands Hoop (Dutch Hope) in 1968 in het Royal Court Theatre in Londen. ,,Onze grappen ontgingen de Engelsen totaal. ‘Jullie kroegen sluiten om elf uur en jullie rijden links… Dat kun je beter omdraaien’. Dat soort werk.”

Op het scherm verschijnen ook twee foto’s die geen toelichting behoeven: Bram en Freek die voor aanvang van hun laatste show Neerlands Hoop Code gescheiden naar de tv kijken in het theater. De humeuren waren in de loop der jaren verzuurd geraakt, de botsing van twee reuzenego’s was onvermijdelijk.

Het was volgens Freek ook mooi geweest. ,,Ik wilde niet de jaren 80 in met Neerlands Hoop. Natuurlijk denk ik soms met weemoed terug aan onze jaren. Zeker als je met zo’n project als dit bezig bent. Het einde was niet glorieus. Je zou in je leven wat zaken netter willen achterlaten. Dit was sneu, gewoonweg jammer. Want was het niet fantastisch geweest als we deze box samen hadden kunnen presenteren?”

Neerlands Hoop in Bange Dagen 1968-1979 verschijnt op 13 maart bij Uitgeverij Rubinstein

Delen

‘Geboren rebellen’ – Algemeen Dagblad 24 februari 2018

Rode draad

Hitler

Sneu

Delen