foto Frank Ruiter

Interview Volkskrant 31 mei ’18 – ‘Wat Zijn Dit Voor Vragen’

Freek de Jonge over zijn chagrijnige imago, de iPad op het podium en het WK in Rusland

Freek de Jonge (73) heeft het hele oeuvre van Neerlands Hoop (eindelijk) gebundeld in een boxset.  Hebben echt ál hun grappen de tand des tijds doorstaan?

door Haro Kraak – 31 mei 2018 

Foto’s door Frank Ruiter

Neerlands Hoop-boxset: veel te laat of net op tijd?

‘Ik trad een paar dagen geleden op in Antwerpen. Daar zat het niet helemaal vol en toen zei ik tegen het publiek: ‘De rest zal wel dood zijn inmiddels.’

Het is vijftig jaar geleden dat Bram (Vermeulen, red.) en ik begonnen als Neerlands Hoop In Bange Dagen en veertig jaar geleden dat we uit elkaar gingen. De afgelopen tien jaar is er af en aan gewerkt aan deze boxset van negen dvd’s, drie cd’s en drie boeken. Waar blijft dat ding, vroegen fans telkens. Tja, het was nogal een hoop werk. 

‘Ik wilde het aanvankelijk uit handen geven, maar er zat natuurlijk niemand zo goed in de materie als ik. Bovendien maak ik liever iets nieuws dan dat ik teruggrijp naar het oude materiaal. Dus het werken aan die box is met horten en storten gegaan. Er is lang gezocht naar bepaald videomateriaal, zoals verloren gewaande opnames van Neerlands Hoop In Panama, opgenomen door studenten. Frank Verhallen, die de boeken heeft geschreven, lag er door privéomstandigheden ook anderhalf jaar uit. En ondertussen bleven er maar fans doodgaan. 

‘Financieel was het trouwens ook een ingewikkelde kwestie. De productiekosten zijn van dien aard dat er weinig uitgevers te vinden zijn die een dergelijk bedrag wilden investeren. Dus heb ik alles zelf betaald. Er moeten zo’n 10 duizend van verkocht worden om uit de kosten te komen. Nu zijn er 5.000 verkocht. Er zijn nog 2.500 gedrukt die druppelsgewijs weg gaan. Dus ja, eigenlijk is de box te laat gekomen.’

Nog iets goed te maken met Bram of helemaal in het reine?

‘Ik heb nooit het gevoel gehad dat onze breuk in 1979 onrein was. Het was wel pikant en frustrerend. Bram nam het me kwalijk dat ik ermee stopte en tot zijn dood in 2004 hebben we er nooit goed over kunnen praten. 

‘In DWDD zei ik tegen Matthijs van Nieuwkerk dat ik met deze boxset wat goedmaakte met Bram. Matthijs bleef daar telkens op terugkomen, hij heeft een romantisch idee van vriendschap. Dat je elkaar nooit in de steek mag laten. Maar hoeveel vriendschappen en huwelijken gaan er niet kapot? Ik denk dat het verstandig was, ook artistiek gezien, dat wij ieder onze eigen weg gingen. Ik zie die box als een afronding, een monument voor ons werk.’

Kijken naar de jonge Freek: leuk of confronterend?

‘Als ik die oude voorstellingen bekijk, zie ik een enorme overmoed. Dat paste precies bij de tijdgeest: Bram en ik kwamen de boel opschudden. Die overmoed was niet gespeeld. We vonden onszelf echt de beste. Het viel me op dat de liedjes beter de tand des tijds hebben doorstaan dan de conferences. Terwijl die conferences destijds hilarisch en overrompelend waren. 

‘Terugkijken naar humor is sowieso riskant. Er zitten grappen tussen over bosnegers, roodhuiden en homofielen. Het voortschrijdend inzicht leidt ertoe dat je daar afstand van moet nemen. Nu ben ik die conferences weer aan het opvoeren met de Neerlands Hoop-tour. Maar ik ga niet kuisen wat er toen gezegd is. Dat zou verraad zijn. 

‘Dat superieure gevoel tegenover onderdrukten was typisch voor die tijd. Wij zouden de ellende voor die luitjes in Afrika wel even opknappen. En zo gingen we zonder het door te hebben gewoon op imperialistische voet verder.’

foto Frank Ruiter

Foto Frank Ruiter

Knuffelopa of grumpy old man?

‘Het liefst wil ik een knuffelopa zijn. Ja, natuurlijk. Ik weet niet waar op een zeker moment dat idee vandaan gekomen is dat ik boos of zuur zou zijn. Misschien door een paar ruzietjes die ik had in talkshows. 

‘De ruzie die ik had met Marc-Marie Huijbregts bij DWDD – waar ik hem toebeet dat ik zijn publiek niet bij mijn voorstellingen zou willen hebben – was een ironisch misverstand. Ik meende dat helemaal niet. Hij begreep dat niet. In diezelfde periode, rond 2008, viel ik Peter R. De Vries aan bij Pauw en Witteman, omdat ik vond dat hij van de zaak van Joran van der Sloot amusement maakte. Ik heb zelden zo veel post gekregen, 1.500 mails, evenveel positief als negatief. 

‘In heel korte tijd is mijn imago veranderd. Terwijl ik nu vijftig jaar aan de weg timmer met tamelijk vrolijk genuanceerd maatschappijkritisch cabaret. Ik weet dat ik soms een drammerige mening heb, maar op het toneel los ik het altijd op met een kwinkslag.’

Aan het lachen maken of aan het denken zetten?

‘Mensen aan het lachen maken. Ik vraag me de laatste tijd wel af of het moeilijker wordt voor mij om mensen aan het lachen te krijgen. Ik zit erg te piekeren over hoe het verder moet met de wereld.

‘Als je het oude werk weer terugkijkt, moet je concluderen dat het eigenlijk wel meeviel met dat beroemde engagement van Neerlands Hoop. Het was meer absurdisme, slapstick en heel veel woordgrappen. Er zat wel een zeker sociaal engagement in onze teksten, die gingen vaak over mensen die in de verdrukking zitten. Denk aan een liedje als Mayonaise, over een vrouw die in een fabriek de hele dag deksels op potten mayo moet draaien. 

‘Het echte politieke engagement kwam pas bij de Argentinië-actie, waarbij we opriepen om het WK van 1978 te boycotten vanwege het regime van Videla. Dat heeft ons latere imago bepaald.’

foto Frank Ruiter

Foto Frank Ruiter

Argentinië 1978 of Rusland 2018?

‘Een boycot van het WK in Rusland zou nu volstrekt reëel zijn. Ik was in Antwerpen en zei tegen het publiek: ‘Hartstikke leuk dat jullie je gekwalificeerd hebben, maar je moet wel beseffen naar welk land jullie straks gaan.’ Toch is er relatief weinig controverse over het WK in Rusland. Er is geen protest, omdat mensen zich machteloos voelen. De internationale sportbonden hebben al zo vaak bewezen corrupt te zijn en er verandert niets. Om cynisch van te worden. 

‘Ik heb hetzelfde zien gebeuren in Groningen, waar ik vorig jaar een week actievoerde en met gedupeerden van de bevingen sprak. Mensen hebben het idee dat ze niet gehoord worden, dat protesteren geen zin heeft. Ik heb geprobeerd om de mensen daar over dat dooie punt heen te tillen. Om ze wat hoop en troost te geven.’

Vertrouwen, discipline of concentratie?

‘Dat zijn mijn pijlers, vertel ik in de voorstelling. Om iets te bereiken moet je die drie zaken op orde hebben. Ik beoordeel mezelf en anderen aan de hand van die maatstaven, ook het elftal van Ajax bijvoorbeeld. Ziyech krijgt van mij dit jaar 95 procent voor vertrouwen, maar slechts 35 procent voor discipline. Alles begint met vertrouwen. Zonder vertrouwen kom je niet toe aan discipline of concentratie. 

‘Gisteren ging het op tv over kinderen en pesten. En dan hoor ik het woord zelfvertrouwen. Maar dat is een onhanteerbaar begrip. Vertrouwen in jezelf en in een ander verschilt niet van elkaar, dat is één ding. Je hebt zelfvertrouwen doordat je de ander vertrouwt, maar ook doordat de ander jou vertrouwt. Pesten is een typisch gevolg van een gebrek aan vertrouwen, zowel bij de pester als de gepeste. 

‘De belangrijkste vraag bij vertrouwen is: mag ik er zijn? Als je die niet volmondig met ja kan beantwoorden, is er een probleem. Ik ben in volledig vertrouwen opgegroeid, met veel bevestiging en liefde. Ik mocht er zijn. Aan dat basisvertrouwen valt ook niet te tornen. Bij mijn vrouw Hella, een tweedegeneratie-oorlogskind, is dat vertrouwen nul. Haar familie is voor 90 procent vermoord, dus dan is het gevoel dat je van huis uit meekrijgt: ik mag er niet zijn. 

‘Vertrouwen is ook het probleem met de discriminatie van Marokkanen. Wilders blijft maar roepen: jullie mogen er niet zijn. En dan voegt hij er later aan toe: ik bedoel alleen de criminelen. Ze krijgen dus geen vertrouwen, maar aan onze zogenaamde ‘kut-Marokkanen’ wordt wel gevraagd zich te disciplineren. Dat werkt natuurlijk niet.’

Uit het hoofd of van de iPad?

‘Liever uit het hoofd natuurlijk. Vanochtend was ik veel te vroeg wakker, om vijf uur al, en toen heb ik m’n teksten even gerepeteerd. Van die iPad oplezen is natuurlijk niks, maar ik heb dat ding in een aantal gevallen wel nodig. De laatste jaren doe ik bij een nieuw programma de eerste twintig voorstellingen met iPad, als steun. Daarna ken ik het uit het hoofd. 

‘Als ik morgen in Carré optreed, doe ik 80 à 90 procent uit het hoofd. De eerste paar keer dat ik deze voorstelling deed, waren er mensen in de zaal die de tekst beter kenden dan ik. Ook wel weer geestig. Ik probeer van dat gedoe met die iPad een grap te maken, zo van: wat zijn dit voor teksten, ik lees ook maar voor wat hier staat.’ 

Freek de Jonge treedt (trad) zaterdag en zondag op in Carré met de voorstelling Freek Doet Neerlands Hoop. De boxset Neerlands Hoop In Bange Dagen 1968-1979 is te koop voor 99,99 euro. 

CV Freek de Jonge

1944 Geboren te Westernieland, Groningen

1968 oprichting Neerlands Hoop met Bram Vermeulen

1971 programma Neerlands Hoop In Panama

1973 popgroep Neerlands Hoop Express

1975 rockopera Een kannibaal als jij en ik

1978 Boycotactie WK in Argentinië

1979 Neerlands Hoop uit elkaar

1980 eerste solovoorstelling De Komiek

1982 eerste oudejaarsconference De Openbaring

1983 film De Illusionist

1997-2000 dagelijks column op de voorpagina van Het Parool

2006 eerste verkiezingsconference De Stemming

2013 popalbum Zonde

2017 eerste deel (eigenlijk tweede deel) memoires Reikhalzend Verlangen

2018 boxset Neerlands Hoop